چارلز داروین بیست و دو ساله در سال 1831 سفر خود را با کشتی «بیل» آغاز کرد سفر دور دنیای «بیل» پنج سال طول کشید و سرنشینان آن طی این مدت بدون هیچ‌ گونه عجله و شتابی گوشه و کنار سواحل آمریکای جنوبی را در نوردیدند، جزایر گم شده‌ ی «گالاپاگو» را کشف کردند و از جزایر بسیاری در اقیانوس آرام، اقیانوس هند و اقیانوس اطلس جنوبی دیدن نمودند. داروین در طول این سفر با عجایب طبیعی فراوانی روبه‌ رو شد. قبایل بدوی را دید، فسیل‌ های گوناگون فراوانی به دست آورد و گونه‌ های بی‌ شمار گیاهی و حیوانی را مورد بررسی قرار داد. او در مورد هر چیزی که مشاهده می‌ کرد یادداشت‌ های با ارزشی برمی‌ داشت. این یادداشت‌ ها اساس کارهای بعدی او قرار گرفت. اصول نظریه‌ های او از این یادداشت‌ ها که شواهد و قرائن ارزشمندی برای شکل‌ گیری تئوری‌ های آینده او بودند، استخراج شد.

کتاب چارلز داروین

چارلز داروین در سال 1836 به انگلستان بازگشت و در خلال بیست سال بعد کتابهایی را تألیف و منتشر کرد که باعث شهرت و معروفیت او به عنوان یک زیست‌ شناس برجسته در کشورش شد.

داروین پس از مطالعات و بررسی‌ هایی که در خلال سفر پنج‌ ساله‌ اش داشت در سال 1837 شخصاً متقاعد شد اشکال انواع حیوانی و گیاهی ثابت نبوده بلکه در طول دوره‌ های زمین‌ شناسی تکامل یافته‌ اند. البته در آن زمان داروین هیچ‌ گونه تصوری در باب علت این امر نداشت. در سال 1838 چارلز داروین اثر مهم مالتوس «مقاله‌ ای در باب منشأ جمعیت» را مطالعه کرد. مطالعه این کتاب راهگشای اثبات نظریه انتخاب اصلح در طبیعت از طریق تنازع بقا، برای داروین شد. حتی پس از آنکه داروین اصل تئوری انتخاب اصلح را تنظیم و از هر جهت آماده نمود برای چاپ و انتشار آن تعجیل نکرد. او دریافته بود که تئوری او با مخالفت‌ های شدیدی مواجه خواهد گردید. بنابراین بر آن شد که مدت زمان بیشتری را با دقت و وسواس صرف جمع‌ آوری و مرتب کردن شواهد و قرائن و دلایل برای دفاع از نظریه خود بنماید.

نظریه های چارلز داروین   

چارلز داروین در سال 1842 خلاصه‌ای از تئوری خود را آماده کرد و تا سال 1844 همچنان روی متن کامل آن کار می‌ کرد. در ماه ژوئن 1858 داروین که هنوز سرگرم کم و زیاد کردن مطالب اثر بزرگ خود و تجدید نظر در مندرجات آن بود دست نوشته‌ ای از «آلفرد راسل والاس» طبیعی‌ دان انگلیسی که در آن هنگام در جزایر هند غربی مشغول مطالعات علمی بود دریافت کرد. این دست‌ نوشته حاوی خلاصه‌ ای از تئوری تکامل والاس بود که اصول آن تفاوتی با تئوری تکامل داروین نداشت. والاس مستقلاً و بدون اطلاع از کارهای داروین تئوری خود را تنظیم و قبل از چاپ و انتشار برای بهره‌ گیری از نظریات و احیاناً انتقادات داروین، که اکنون دیگر دانشمندی برجسته و صاحب منزلت به شمار می‌ آمد برای او فرستاده بود. وضعیت بغرنجی پیش آمد که می‌ توانست به مشاجره و درگیری نامطبوعی برای اثبات پیشگام بودن هر یک از آنان در ارائه تئوری تکامل منجر گردد، اما به جای وقوع چنین وضع نامطلوبی یک ماه بعد مقاله والاس و خلاصه‌ ای از کتاب داروین به شکل یک کار مشترک به یک هیئت علمی ارائه شد.

عجیب آنکه ارائه این تئوری در آن هنگام توجه زیادی را جلب نکرد اما انتشار کتاب «اصل انواع»داروین در سال بعد باعث برانگیخته شدن خشم و عصبانیت در محافل علمی انگلستان شد. در واقع آثار چارلز داروین «اصل انواع به وسیله انتخاب طبیعی» و «حفظ نوع برتر در تنازع بقا» با چنان گستردگی و قوت در بین دانشمندان و مردم عادی مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت که در مورد هیچ یک از آثار علمی منتشر شده نظیر و مانندی ندارد. در سال 1871 در حالی که هنوز بحث و جدل پیرامون کتابهای قبلی داروین به شدت ادامه داشت وی کتاب جنجال‌ برانگیز خود «نژاد انسان و انتخاب در رابطه با جنسیت» را منتشر کرد. طرح این نظریه که انسان را از نسل نوعی میمون است در این کتاب کافی بود تا لهیب سرکش مخالفت‌ ها و مجادله‌ های علمی را که در پی انتشار کتابهای قبلی داروین برافروخته شده بود، مشتعل‌ تر نماید.

داروین شخصاً در هیچ ‌یک از مباحثات علمی برای دفاع از نظریه‌ های خود شرکت نمی‌ کرد. شاید به این دلیل که پس از بازگشت از سفر دریایی دور دنیا، به علت ابتلا به بیماری «چاگاس» بیماری ناشی از نیش حشرات آمریکای جنوبی، سلامتی او دچار اختلال شده و از نظر مزاجی در وضع خوبی قرار نداشت. به علاوه حامیان تئوری تکامل از جمله «توماس هاکزلی» مناظره‌ گر چیره‌ دست سرسختانه از تئوری‌ های داروین دفاع می‌ کردند. سرانجام تا هنگام مرگ داروین به سال 1882 صحت تئوری‌ های او مورد پذیرش و قبول اکثریت عمده علما و دانشمندان قرار گرفته بود.

نظریه تکامل چارلز داروین

داروین صاحب اصلی تئوری تکامل انواع نبود. قبل از او افراد دیگری نیز چنین نظریه‌ ای را ارائه داده بودند که از جمله آنها می‌ توان از «جین لامارک» طبیعی‌ دان فرانسوی و «اراسموس داروین» پدر بزرگ چارلز داروین نام برد. اما نظریه‌ های این افراد هرگز مورد قبول جوامع علمی قرار نگرفت زیرا صاحبان این نظریه‌ ها نمی‌ توانستند توضیح قانع‌ کننده‌ ای در مورد اینکه تکامل چگونه انجام یافته است ارائه دهند. نقش عمده چارلز داروین در این ماجرا نه تنها نشان دادن مکانیسم چگونگی انجام مراحل (تکامل انتخاب اصلح) بود بلکه توانست شواهد و قرائن قانع‌ کننده فراوانی را در دفاع از نظریاتش نیز ارائه نماید.

این نکته نیز قابل توجه است که تئوری‌ های داروین بدون اتکا به تئوری ژنتیک شکل گرفته بود و یا بهتر است گفته شود در آن زمان کسی از تئوری ژنتیک اطلاعی نداشت. در زمان داروین هیچ کس نمی‌ دانست چگونه خصیصه‌ ها و ویژگی های نسلی به نسل بعد منتقل می‌ شود. البته در همان سال‌ هایی که داروین مشغول تألیف و انتشار کتابهای تاریخ‌ ساز خود بود. گریگوری مندل نیز روی قوانین وراثت کار می‌ کرد. کار مندل که بخوبی مؤید نظریه‌ های داروین بود، تا سال 1900 به کلی نادیده گرفته شد. تا آن زمان تئوری‌ های داروین دیگر جای خود را در محافل علمی باز کرده و کاملاً مورد پذیرش قرار گرفته بود. به این ترتیب برداشت کنونی ما از نظریه تکامل که ترکیبی از قوانین وراثت ژنتیکی و انتخاب اصلح می‌ باشد به مراتب کامل‌ تر از تئوری اولیه داروین است.

تأثیر و نفوذ داروین در اندیشه و تفکر انسانی بسیار گسترده و وسیع است. در زمینه علمی محض او در علم زیست‌ شناسی تغییری بنیادین ایجاد کرد. اصل انتخاب اصلح در واقع اصل گسترده و دامنه‌ داری است که در تمام زمینه‌ های دیگر مانند انسان‌ شناسی، جامعه‌ شناسی علوم سیاسی و اقتصادی کاربرد دارد و مورد استفاده قرار گرفته است.

تأثیر تئوری‌ های چارلز داروین بر اندیشه و تفکر مذهبی مهمتر از تأثیر آن در زمینه‌ های علمی و جامعه‌ شناسی می‌ باشد. در زمان چارلز داروین و سال‌ ها پس از آن مسیحیان معتقد بر این باور بودند که قبول نظریه داروین بر اعتقادات مذهبی ضربه می‌ زند و آن را سست می‌ کند. این وحشت و دلهره آنان شاید به دلایلی قابل توجیه بود. هر چند عوامل دیگری نیز در سست شدن بنیان‌ های اعتقاد مذهبی دخالت داشت. البته داروین خود فردی ملحد و بی‌ دین شده بود.

حتی از دیدگاه غیرمذهبی تئوری داروین تغییر عمده‌ ای در طرز تفکر بشر درباره دنیا به وجود آورد. از آن پس دیگر به نظر نمی‌ رسد که انسان به عنوان یک مجموعه دائر مدار و مرکز و کانون طبیعت و جهان باشد. اکنون ما باید خود را گونه‌ ای مشابه انواع دیگر حیوانات بدانیم و این احتمال را از نظر دور نداریم که گونه‌ ی بشری نیز روزی ممکن است به کلی منقرض شود.

در نتیجه کار چارلز داروین این نظریه هراکلیتوس که «هیچ چیز جز تغییر و دگرگونی دائمی و پایدار نیست» مقبولیت بیشتری یافت. واژه‌ های داروین مانند «تنازع بقا» و «بقای اصلح» اکنون در محاورات روزانه جای گرفته است. کامیابی تئوری تکامل در روشن کردن اصل و ریشه نژاد انسان این نظریه را تقویت کرد که علم می‌ تواند پاسخگوی تمام مسائل طبیعی باشد ولی هزاران دریغ و افسوس که علم به تنهایی قادر به پاسخگویی مشکلات بشری نیست.

بدیهی است تئوری‌ های داروین حتی اگر شخص او وجود نمی‌ داشت به همین شکل مطرح و اثبات می‌ شد. با توجه به کارهای والاس این نکته در مورد چارلز داروین بیش از دیگر شخصیت‌ های این کتاب مصداق دارد. با تمام اینها داروین بود که با آثار خود تغییرات بنیادین در زیست‌ شناسی و انسان‌ شناسی به وجود آورد و نظر ما را نسبت به مکان و جایگاه انسان در جهان تغییر داد.

پی نوشت امیر شریفی: نظریه تکامل داروین با وجود سر و صدای بسیاری که به پا کرده است هنوز به طور کامل مورد قبول واقع نشده است و این نوشته صرفا جهت آشنایی با زندگینامه یکی از دانشمندان است نه تایید نظریه او. به شخصه معتقدم نظریه داروین صد در صد درست نیست. پیشنهاد میکنم در این مورد دیدگاه شهید مطهری را مطالعه کنید.